Karşılıksız çeklerde ödenecek asgari miktar

25.01.2008 | Veysi Seviğ | Yorum

Türk Ticaret Yasası'nın 707'nci maddesi uyarınca "Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir." Yasal düzenleme gereği olarak "Keşide günü olarak gösterilen günden önce ödemek için ibraz olunan çek ibraz günü ödenir."

Çek bir ödeme aracı olmasına rağmen son yıllarda, uygulamada ileri bir keşide tarihi atılmak suretiyle çek düzenlendiği, bu bağlamda da çeklerin bono gibi ödeme taahhüdü biçiminde kullanıldığı gözlenmektedir. Ancak keşidecinin vadeli çek düzenlemesi yasaya aykırıdır. Örf ve âdet bu ilkeyi değiştirmez. Vadeli çeki vadeden önce ibraz eden hamilin hukuki sorumluluğu söz konusu değildir.

Çeklerde vade olamayacağından, düzenlenen çekte iki tarih bulunması halinde, önceki tarihin keşide tarihi olarak kabulü gerekmektedir. (Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 26.4.2001 E. No: 6458, K. No: 7034)

Bir çek, keşide edildiği yerde ödenecekse on gün; keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. (Türk Ticaret Yasası Madde: 708)

Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede keşide edilen çek, keşide yeri ile ödeme aynı kıtada ise bir ay ve ayrı ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.

Bu bağlamda da bir Avrupa ülkesinde çekilip Akdeniz'de sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve bilmukabele Akdeniz'de sahili olan bir ülkede çekilip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi lazım gelen çekler aynı kıtada keşide edilmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır.

Yukarıda belirtilen müddetler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten itibaren işler.

Süreler hesap edilirken başladığı gün sayılmaz. (Türk Ticaret Yasası Madde: 729)

Çeklerin süresinde muhatap bankaya ibraz edilmemesi halinde hamil kambiyo hukukundan kaynaklanan haklarını kullanma olanağını kaybeder. Bir başka anlatımla çek süresinde bankaya ibraz edilmemişse, bu çek artık adi havale hükmündedir.

Oluşan bir yargı kararına göre "çekte ibraz süresinin geçip geçmediği hususu, re'sen göz önüne alınmalıdır." (Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 17.5.1999 E.No: 6089, K.No: 6474)

Çekle ödemelerin düzenlenmesi ve çek hamillerinin korunması hakkındaki yasanın 10'uncu maddesi gereği olarak "Muhatap banka, süresinde ibraz edilen çekin karşılığının bulunmaması halinde her çek yaprağı için 28 Ocak 2008 tarihinden geçerli olmak üzere 435 YTL'ye kadar ve kısmen karşılığının bulunması halinde ise bu miktarı her çek yaprağı için 425 YTL'ye tamamlayacak biçimde ödeme yapmakla yükümlüdür. Bu husus, hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdi kredi sözleşmesi hükmündedir.

Yasal düzenleme gereği "koşullarına uygun ve karşılığı var olan çek, muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödenir. Ancak, çek hesabı açılmış olan şubesi dışında herhangi bir şubeye ibraz edilen çek, o şubece karşılığı sorulmak suretiyle ödenir." (Çekle ödemelerin düzenlenmesi ve çek hamillerinin korunması hakkındaki yasa Madde: 4)

Çekin karşılığının tamamen veya kısmen bulunmaması halinde bankanın ödeme yükümlülüğü sorumluluk miktarı saklı kalmak üzere, çek hesabında bulunan miktarla sınırlıdır. Sorumluluk kapsamında olan miktar dahil olmak üzere kısmi ödeme halinde, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz olarak hamiline verilir. Çek hamili, bu fotokopiyle müracaat borçlularına veya kambiyo senetleri hakkında takip usullerine başvurabileceği gibi; cumhuriyet savcılığına şikâyette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir.

Mevcut düzenlemeler çerçevesinde çek hamilinin çeki ibraz süresi içerisinde muhatap bankaya ibraz etmesi halinde, banka sorumluluk kapsamında olan ödemeyi yapmakla mükelleftir. Bu bağlamda ibraz süresinden sonra muhatap bankaya ibraz edilen çeklerin karşılığı olmaması halinde dahi muhatap banka sorumluluk kapsamında yapması gereken ödemeden imtina edebilir. Ayrıca ibraz süresi geçen çek için karşılıksız çek suçu oluşmaz.

Gerçekte çek üzerinde yazılı keşide gününe göre daha önce de tahsil için muhatap bankaya ibraz edilebilir. Ayrıca bu çek takas odasına ibraz edilmiş ise yine aynı kural geçerlidir. Eğer çekin ibraz süresi geçmiş ise bu çek için muhatap banka çekle ödemelerin düzenlenmesi ve çek hamillerinin korunması hakkındaki yasanın 10'uncu maddesi uyarınca yapmak zorunda olduğu miktarı ödemekten imtina edebilmektedir. Bir başka anlatımla usulüne uygun çekin muhatap bankaya ibrazı halinde, söz konusu çekin karşılıksız kalması söz konusu ise bu takdirde muhatap banka sorumluluk konusu olan miktarı çek hamiline ödemekle yükümlüdür.